Zelfbeheersing van je hond: dé oplossing of een 'trucje'?

Zelfbeheersing en impulscontrole. Veel gehoorde woorden als je een beetje 'rondkijkt' in honden-trainingsland. Als je mijn website doorzoekt, zul je het niet vinden. Behalve dit artikel. En ik heb daar een aantal redenen voor, die ik samen met collega Erica Bokelmann in dit artikel aan je zal voorleggen. Misschien ben je het met ons eens, misschien ook niet. Dat kan en mag 😉 Maar misschien zet het je aan het nadenken, dat is denken wij, altijd goed 😇

Laten we als eerste op een rijtje zetten wat voor ons belangrijke uitgangspunten zijn in de omgang met en begeleiding van honden met probleemgedrag. 
1. We kijken bij (probleem) gedrag naar de onderliggende emotie. Waarom doet de hond wat hij doet, hoe voelt hij zich. Welke emotie is de aanleiding voor het gedrag dat hij laat zien? Meestal is dat een negatieve emotie. Maar weinig problemen worden veroorzaakt omdat een hond het zo leuk vindt om zich zo te gedragen. 

2. Hoeveel controle je hebt over iets dat in je omgeving gebeurt, bepaalt hoe je je bij zo'n gebeurtenis voelt. Hoe minder controle, hoe sneller de kans dat je ergens een negatieve emotie en/of stress bij voelt. Hoe meer controle, hoe beter je je emoties enigszins kunt reguleren. Dat geldt voor mensen én voor andere (zoog)dieren. Dus ook honden. 
Het is minder eng als je weet dat je in je eigen tempo een spookhuis in kunt lopen, dan wanneer iemand je bij de pols pakt en meeneemt....
Een hond die zelf kan bepalen of hij de afstand tot een andere hond kleiner maakt, zal minder bang zijn dan een hond die door zijn eigenaar (die zich er niet bewust van is) meegenomen wordt naar die andere hond. 

3. Hoe voorspelbaarder iets is, hoe makkelijker je daarover je emoties kunt reguleren. Ook als iets spannend is. Toen ik nog nooit een wortelkanaalbehandeling gehad had, was dat mijn grootste nachtmerrie. Nadat ik het een keer meegemaakt had, werd ik er niet blij van toen het een 2e keer moest. Maar omdat ik wist wat er ging gebeuren, was het toch allemaal minder eng. 
Informatie zorgt voor voorspelbaarheid. Als je hond informatie kan verzamelen door bv. te snuffelen, kan hij beter voorspellen wat er gaat gebeuren en kan dat ervoor zorgen dat hij zich beter voelt. 

4. Een hond is een individu. Met zijn eigen behoeftes, die niet zo heel ver af liggen van een aantal basisbehoeftes van ons als mens. Eentje daarvan is dat een hond ook zelf dingen kan doen die hij zelf wil en die hem iets opleveren. Soms zijn die dingen schadelijk voor hem of voor zijn omgeving. Hij kan de behoefte hebben om achter een haas aan de weg op te rennen, dat is niet zo'n strak plan. Maar als je hond de behoefte heeft om te spelen, vinden wij het belangrijk dat hij dat aan jou kan laten weten. Dat hij initiatief mag tonen om te laten weten wat hij graag wil. 
Dat betekent overigens niet dat wij vinden dat je daar altijd op moet reageren. Dat je altijd moet doen wat hij wil 😉 Dát is een ander verhaal. Maar we vinden eigen initiatief een belangrijk goed voor een hond (en elk ander individu). 

Deze uitgangspunten betekenen overigens voor ons niet dat je een hond nooit begrenst. Het betekent niet dat je je hond nooit mag vertellen dat hij iets niet mag. Dat hij altijd alles maar mag doen wat hij graag wil. We hebben duidelijke regels voor onze honden en zijn er zelf heel consequent in om ze die ook duidelijk te maken. Door te bekrachtigen wat we wel willen en door ze met een "doe maar niet" te begrenzen en duidelijk te maken wat we niet willen. Als we niets zeggen, dan mogen onze honden dus gewoon hun gang gaan en hun eigen ding doen. (Behalve natuurlijk als we ze eerst duidelijk gemaakt hebben dat iets niet mag, zoals bv. op tafel staan). 

Maar... 
Dat doen we alleen op die manier als het gedrag is waar een hond over na kan denken. Als we hem al eerder heb geleerd wat qw wél graag van hem zien. 
Als hij iets doet wat we niet willen, omdat hij bang is of boos of gefrustreerd zullen we hem niet begrenzen. Hij kan dan namelijk niet of veel minder goed nadenken over wat hij doet. Zijn emotie drijft zijn gedrag voor het grootste deel. 

Dus: als één van onze honden probeert op de tafel te springen omdat daar iets lekkers ligt en we hem in het verleden de cue "doe maar niet" geleerd hebben, gebruiken we die cue "doe maar niet" op dat moment om hem te begrenzen. Hij denkt heel bewust na over het springen op de tafel om iets te krijgen en we begrenzen hem met een cue die hij geleerd heeft. 
Als één van onze honden blaft en gromt naar een andere hond die we op straat tegenkomen, dan doet hij dat om dat hij het spannend vindt. Hij denkt daar niet over na, maar doet dat in een reflex. Zoals ik kan gillen als ik in een achtbaan zit; ik denk daar niet over na, het 'gebeurt' gewoon. Dat is dus een andere reactie. 

Bij die verschillende gedragingen horen verschillende leerprocessen. Bij een cue en bewust gedrag hoort operante conditionering. De hond leert dat zijn gedrag leidt tot een gevolg voor hém. Hij doet iets en dat geeft een resultaat. 
Bij een emotie hoort (grotendeels) klassieke conditionering. De hond leert dat er iets in zijn omgeving is dat voor hem van belang is (of niet). Wat hij zelf doét, doet er niet toe (want hij denkt daar ook niet over na.)

Dit is even theoretisch en iets simplistisch uitgelegd, maar van belang dat je dit begrijpt als we het verder gaan hebben over zelfbeheersing/impulscontrole. 
We stuiten hier al op een probleem, want het woord wordt op allerlei verschillende manieren gebruikt. Wat de één zelfbeheersing/impulscontrole noemt, is iets anders dan wat een ander doet. Dat maakt het lastig. Daarom is het goed om eerst te benoemen waar wíj́ het over hebben als we het hebben over zelfbeheersing/impulscontrole (waar wij moeite mee hebben). Het gaat dan over het toepassen hiervan waarbij: 
- het uitgangspunt is dat een hond iets niét doet, tenzij hij daarvoor toestemming krijgt van de eigenaar. Dan neemt hond bv. geen koekje van de grond, tenzij er gezegd wordt "toe maar" of iets dergelijks. Een hond blijft op zijn stretcher, tenzij hij een "vrij" krijgt. Een hond mag dus niet zelf een initiatief nemen.
- er dus een cue gegeven wordt voor als iets wél mag. Maar de basis is dat hij iets niét mag. 
- de hond uit de context moet halen of de regels nu wel of niet gelden. Of hij wel of niet iets mag doen. 

Wat zijn onze issues hiermee? 
* Als een hond iets niét doet, behalve als hij daar toestemming voor krijgt, haalt het alle eigen initiatief uit de hond. Het kán op een eerlijke manier werken, maar dan moet je als eigenaar wel heel goed oog hebben voor je hond de hele dag, zodat je aan zijn behoeftes kunt voldoen. Kun jij van de buitenkant zien of je hond nu toch van zijn stretcher af wil en ergens anders wil liggen? Heb je daar überhaupt oog voor als je ook andere dingen te doen hebt? 
* De hond heeft geen of minder controle om te doen wat hij zelf wil. Dat kan handig zijn bij ongewenst gedrag (zoals iets van een bord af willen pakken), maar kan in andere gevallen een aantasting van het welzijn van de hond zijn
* De wereld wordt voor de hond veel minder voorspelbaar. Hij moet uit de context halen of iets wel of niet mag. Terwijl je de wereld voor de hond een heel stuk voorspelbaarder kunt maken door 'gewoon' te werken met cues waarmee je duidelijkheid geeft over wat wel of niet mag. 

Dit zijn voor ons welzijnsissues....

Maar waar we ook problemen mee hebben, is dat door de woordkeuze de indruk gewekt wordt dat je met de oefeningen zelfbeheersing/impulscontrole dat je iets doet aan de onderliggende emotie. Een impuls impliceert immers dat het te maken heeft met een emotie, iets dat er plotseling is en waar niet over nagedacht is. 
Maar... 
de oefeningen binnen impulscontrole zijn operant! De hond krijgt bv. een voertje als hij een ander voertje laat liggen. Hij wordt bekrachtigd voor het wegkijken of stil blijven zitten als er voertjes op zijn pootjes liggen (bijvoorbeeld). 
Dat heeft dus niets te maken met emoties of met klassieke conditionering. 

Er wordt gezegd dat de hond door deze oefeningen leert om in andere contexten dan zijn impulsen te beheersen. Maar hoe maak je dan de overgang naar andere contexten? Hoe leert een hond dat? Zeker als er geen enkele cue aan gekoppeld is, waardoor de hond weet dat je ook buiten van hem verwacht dat hij geen voer van de grond mag pakken? Of dat hij niet achter die haas aan mag rennen (want de kans dat je dat in het verleden hebt kunnen oefenen, is niet zo heel erg groot)

Als je wél goed bezig bent met zelfbeheersing/impulscontrole, wil je dan over bovenstaande punten nadenken? Als je dan tot de conclusie komt dat je het niet met ons eens bent, prima 😉 Maar dan heb je er in elk geval even over nagedacht en doe je het niet omdat zelfbeheersing/impulscontrole "hip" is. 
 
Als je ermee aan de slag gaat of blijf, gebruik de zelfbeheersingsoefeningen en -uitgangspunten dan ook consequent! Verwacht niet van je hond dat hij op het ene moment niet een voertje van de grond mag pakken. Maar als je een oefening aan het aanleren bent waarmee je een voertje weg gooit, dat het dan wel ineens mag/moet. Of dat je hem lokt met een voertje waar hij achteraan moet lopen. 
We vinden dat je het niet kunt maken dat hij het ene moment zonder cue niet een voertje mag maar er juist van weg moet kijken. En dat je een ander moment van je hond verwacht dat hij er wel achteraan moet lopen. Dan krijg je verwarring ten top. 

Vinden we dat een hond alles moet pakken of moet krijgen of moet doen wat hij wil? 
NEE!

We doen jachttraining en daarbij is het belangrijk dat een hond na een gegeven cue blijft zitten totdat hij van ons de cue krijgt dat hij een dummy moet halen. Dat heet steadyness. En sommige mensen zullen dat zien als zelfbeheersing. Wij leren onze honden dat het ze meer oplevert om te blijven zitten als we de cue zit hebben gegeven (veel voer) dan dat ze weg gaan voordat ik zeg dat ze dat mogen. Dan verdwijnt namelijk de dummy en krijgen ze niets. Als ze blijven zitten krijgen ze én voer én de dummy. Dat is geen zelfbeheersing waarbij we een emotie beïnvloeden. We bekrachtigen gedrag dat we wél willen. Een groot verschil! 

Wil je weten hoe ik probleemgedrag aanpak, op basis van het veranderen van emoties? Kijk dan op mijn website naar de lesprogramma's over uitvallen, angst en alleen zijn. Of stel je vragen in de gratis Doet ie anders Nooit! Club op Facebook. 

Dit artikel is geschreven door gedragstherapeuten Monique Bladder en Erica Bokelmann, hoofddocenten bij Annorlunda Kynologisch Kenniscentrum. Overname is niet toegestaan zonder schriftelijke toestemming. Delen van dit artikel door middel van de link wordt op prijs gesteld.